Κάποιοι, στη Λατινική Αμερική οι περισσότεροι, στην Ευρώπη πιο λίγοι, είδαν στο πρόσωπό του έναν οραματιστή του σοσιαλισμού. Για άλλους, ήταν δικτάτορας.
Ο Ούγκο Τσάβες έφυγε αφήνοντας πίσω του πλούσια κι αμφιλεγόμενη πολιτική κληρονομιά.
Σε κάθε περίπτωση, σημάδεψε τις πολιτικές εξελίξεις της Λατινικής Αμερικής για δεκαπέντε σχεδόν χρόνια.
Ο αντισυνταγματάρχης Ούγκο Τσάβες εισέβαλε στην πολιτική σκηνή της Βενεζουέλας στις 4 Φεβρουαρίου 1992, μ' ένα αποτυχημένο στρατιωτικό πραξικόπημα κατά του τότε, σοσιαλδημοκράτη προέδρου, Κάρλος Αντρές Πέρες.
Τρία χρόνια πριν ο Κάρλος Αντρές Πέρες, που στη δεκαετία του 1970 είχε συνδέσει το όνομά του με σημαντικές κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, είχε πνίξει στο αίμα - σύμφωνα με ελεγχόμενες ως προς την αξιοπιστία τους πληροφορίες οι νεκροί ήταν 3000, σε κάθε περίπτωση όμως ήταν πολλές εκατοντάδες - εξέγερση κατοίκων του Καράκας κατά της αύξησης των τιμών σε βασικά είδη διατροφής.
Το πραξικόπημα απέτυχε κι ο Τσάβες φυλακίσθηκε για να αμνηστευθεί δυο χρόνια αργότερα από τον Πρόεδρο Ραφαέλ Καλντέρα. Από τη στιγμή εκείνη αρχίζει η πραγματική πολιτική του σταδιοδρομία.
Το 1998 εξελέγη Πρόεδρος της Δημοκρατίας, με 56,2% στις εκλογές με τη μεγαλύτερη συμμετοχή των τελευταίων τεσσάρων δεκαετιών, με ένα πρόγραμμα ευρείας αναδιανομής του πλούτου υπέρ των φτωχών, που ήταν το 70% του πληθυσμού της Βενεζουέλας, μιας από τις μεγαλύτερες πετρελαιοπαραγωγούς χώρες του κόσμου.
Τον επόμενο χρόνο προκήρυξε εκλογές για συντακτική εθνοσυνέλευση στις οποίες το μεγαλύτερο μέρος της Αντιπολίτευσης απείχε. Το κόμμα του, το Κίνημα για την Πέμπτη Δημοκρατία κερδίζει τις 120 από τις 131 έδρες και περνούν μια σειρά σοσιαλιστικού αρώματος συνταγματικών μεταρρυθμίσεων.
Τον Απρίλιο του 2002, μετά από μια διαδήλωση της αντιπολίτευσης στη διάρκεια της οποίας ξέσπασαν ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ διαδηλωτών και υποστηρικτών του με αποτέλεσμα το θάνατο 20 ατόμων, ο αρχηγός του Στρατού ανακοίνωσε την παραίτηση του Τσάβες και παραιτήθηκε κι αυτός. Πρόεδρος της Δημοκρατίας αυτοανακηρύχθηκε ο Πρόεδρος του Συνδέσμου Βιομηχάνων με την υποστήριξη τω ν κομμάτων της αντιπολίτευσης. Καμιά χώρα στον κόσμο δεν αναγνωρίζει το νέο «Πρόεδρο» πλην των ΗΠΑ. Οι υποστηρικτές του Τσάβες αντιδρούν με μαζικές διαδηλώσεις και, δυο μέρες μετά, πιστές σε αυτόν στρατιωτικές δυνάμεις απελευθερώνουν τον κρατούμενο σε στρατιωτική μονάδα Πρόεδρο και τον επαναφέρουν στην εξουσία.
Το Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς το προσωπικό της εταιρείας πετρελαίων της χώρας κατεβαίνει σε διαρκείας τριών μηνών απεργία κατά της κρατικοποίησης της εταιρείας. Όταν όμως η αντιπολίτευση συλλέγει υπογραφές και πετυχαίνει τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος με το αίτημα της αποπομπής του, το 2003, το 59,4% των ψηφοφόρων απορρίπτουν το αίτημα της αντιπολίτευσης. Το 2006 επανεκλέγεται Πρόεδρος με ποσοστό 63% και το 2012 εκλέγεται για τρίτη φορά με ποσοστό 54%. Από το 2010 το κόμμα του, που έχει μετονομαστεί σε Ενιαίο Σοσιαλιστικό Κόμμα της Βενεζουέλας, έχει χάσει την απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή.
Η κοινωνική πολιτική του Τσάβες έχει σημειώσει κάποιες αδιαμφισβήτητες επιτυχίες. Χρησιμοποιώντας τα έσοδα από το πετρέλαιο πέτυχε να εξαλείψει τη φτώχεια, να μειώσει τουλάχιστον στο μισό την παιδική θνησιμότητα, να μειώσει δραστικά τον αναλφαβητισμό. Εισάγοντας μαζικά Κουβανούς γιατρούς κατόρθωσε να προσφέρει αξιοπρεπείς υπηρεσίες υγείας στο σύνολο του πληθυσμού.
Απέτυχε όμως να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της εγκληματικότητας, που είναι ανοιχτή πληγή για τη Βενεζουέλα.
Η οικονομική του πολιτική είχε δυο πυλώνες: την κρατικοποίηση των πλουτοπαραγωγικών πόρων (δηλαδή της εταιρείας πετρελαίων) και την ενθάρρυνση της δημιουργίας αγροτικών και βιοτεχνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων για την ενίσχυση του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα της οικονομίας.
Η κρατικοποίηση της εταιρείας πετρελαίων του επέτρεψε να ασκήσει την κοινωνική του πολιτική. Όμως τα αποτελέσματα είναι αρνητικά έως και καταστροφικά στο σκέλος των συνεταιριστικών επιχειρήσεων. Δεν υπήρξε στρατηγικός σχεδιασμός, δεν τους παρασχέθηκε τεχνογνωσία, δεν υπήρξε παρακολούθηση της διαχείρισής τους, με αποτέλεσμα στη συντριπτική πλειοψηφία των συνεταιρισμών να έχουν δαπανηθεί τρελά ποσά με μοναδικό αντίκρυσμα τις προσωπικές περιουσίες τοπικών στελεχών του Ενιαίου Σοσιαλιστικού Κόμματος.
Δεκαπέντε χρόνια μετά η Βενεζουέλα εξακολουθεί να εισάγει το 80% των τροφίμων και σχεδόν το σύνολο των βιομηχανικών προϊόντων της, οι φτωχοί ζουν αξιοπρεπώς μεν αλλά χάρη στα κυβερνητικά επιδόματα και όχι χάρη στη δημιουργία παραγωγικών θέσεων εργασίας, ο δε ιδιωτικός τομέας ασχολείται αποκλειστικά με την παροχή εισαγομένων ειδών και υπηρεσιών. Επιπλέον η χώρα υποφέρει από υψηλό πληθωρισμό, τον υψηλότερο της Λατινικής Αμερικής.
Η σχέση του με τις δημοκρατικές ελευθερίες υπήρξε αμφιλεγόμενη. Από τη στιγμή που αποφάσισε να συμπεριφερθεί ως πολιτικός και όχι ως πραξικοπηματίας, έχει σεβαστεί πάντα την ετυμηγορία της κάλπης. Το κόμμα του, αν και πρώτη πολιτική δύναμη είναι μειοψηφία στη Βουλή, στις δυο σημαντικότερες επαρχίες και στο Καράκας εξελέγησαν πριν δυο χρόνια κυβερνήτες της Αντιπολίτευσης, σεβάστηκε το αρνητικό γι αυτόν δημοψήφισμα του 2007.
Όμως έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι του, χωρίς επιτυχία, για να ελέγξει τα ΜΜΕ και τη δικαστική εξουσία.
Στο εσωτερικό του κόμματός του δεν ανέχονταν την παραμικρή αντίρρηση, με αποτέλεσμα σύντομα να αποξενωθεί από τους ανθρώπους που είχαν το θάρρος της γνώμης τους και να περιβάλλεται από αυλοκόλακες. Πελατειακές σχέσεις χαρακτηρίζουν μεγάλο αριθμό από υψηλόβαθμα στελέχη του Ενιαίου Σοσιαλιστικού κόμματος, η επίσημη ιδεολογία του οποίου είναι ένα μείγμα, σοσιαλιστικών απόψεων και καθολικισμού.
Σε περιφερειακό επίπεδο ο ρόλος του υπήρξε σημαντικότατος. Στήριξε ανοιχτά τους Αριστερούς - σοσιαλδημοκράτες θα ήταν το σωστότερο να τους χαρακτηρίσουμε με βάση τα πολιτικά τους προγράμματα, αλλά οι ίδιοι δεν αυτοπροσδιορίζονται έτσι - προέδρους της Βολιβίας και του Ισημερινού, συνεργάστηκε στενά με τους Προέδρους της Βραζιλίας Λούλα και της Αργεντινής Κίρχνερ, και το 2009, από τη συνεργασία της Βενεζουέλας, με τη Βραζιλία, την Αργεντινή και τη Βολιβία γεννήθηκε η Banco del Sur, με έδρα το Καράκας και σκοπό την παροχή αναπτυξιακών δανείων σε χώρες της Λατινικής Αμερικής.
Οι εξωαμερικανικές συμμαχίες του μακαρίτη δεν ήταν και ό,τι το καλύτερο. Από την κινεζική ηγεσία και τον Ιρανό Πρόεδρο Μαχμούντ Αχμαντινεζάντ, μέχρι τον Λουκασένκο της Λευκορωσίας, το Μουαμάρ Γκαντάφι και το Μπασάρ αλ Άσαντ, συνεργάστηκε στενά με όλους τους αντιδυτικούς δικτάτορες του πλανήτη. Βεβαίως, με εξαίρεση το Λουκασένκο και τον Αχμαντινετζάντ, καλή παρέα με τους παραπάνω κυρίους έχουν κάνει και όλοι οι «αξιοπρεπείς», δυτικοί ηγέτες, αυτό όμως είναι άλλου παππά βαγγέλιο.
Αυτή την κάθε άλλο παρά ευκαταφρόνητη κληρονομιά καλούνται οι επίγονοι του Ούγκο Τσάβες να διαχειριστούν. Το αν θα μπορέσουν να αναδείξουν μια ισχυρή διάδοχη κατάσταση ή αν θα διαλυθούν εις τα εξ ών συνετέθησαν θα φανεί στο πολύ προσεχές μέλλον.
Γιάννης Χρυσοβέργης
Ο Ούγκο Τσάβες έφυγε αφήνοντας πίσω του πλούσια κι αμφιλεγόμενη πολιτική κληρονομιά.
Σε κάθε περίπτωση, σημάδεψε τις πολιτικές εξελίξεις της Λατινικής Αμερικής για δεκαπέντε σχεδόν χρόνια.
Ο αντισυνταγματάρχης Ούγκο Τσάβες εισέβαλε στην πολιτική σκηνή της Βενεζουέλας στις 4 Φεβρουαρίου 1992, μ' ένα αποτυχημένο στρατιωτικό πραξικόπημα κατά του τότε, σοσιαλδημοκράτη προέδρου, Κάρλος Αντρές Πέρες.
Τρία χρόνια πριν ο Κάρλος Αντρές Πέρες, που στη δεκαετία του 1970 είχε συνδέσει το όνομά του με σημαντικές κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, είχε πνίξει στο αίμα - σύμφωνα με ελεγχόμενες ως προς την αξιοπιστία τους πληροφορίες οι νεκροί ήταν 3000, σε κάθε περίπτωση όμως ήταν πολλές εκατοντάδες - εξέγερση κατοίκων του Καράκας κατά της αύξησης των τιμών σε βασικά είδη διατροφής.
Το πραξικόπημα απέτυχε κι ο Τσάβες φυλακίσθηκε για να αμνηστευθεί δυο χρόνια αργότερα από τον Πρόεδρο Ραφαέλ Καλντέρα. Από τη στιγμή εκείνη αρχίζει η πραγματική πολιτική του σταδιοδρομία.
Το 1998 εξελέγη Πρόεδρος της Δημοκρατίας, με 56,2% στις εκλογές με τη μεγαλύτερη συμμετοχή των τελευταίων τεσσάρων δεκαετιών, με ένα πρόγραμμα ευρείας αναδιανομής του πλούτου υπέρ των φτωχών, που ήταν το 70% του πληθυσμού της Βενεζουέλας, μιας από τις μεγαλύτερες πετρελαιοπαραγωγούς χώρες του κόσμου.
Τον επόμενο χρόνο προκήρυξε εκλογές για συντακτική εθνοσυνέλευση στις οποίες το μεγαλύτερο μέρος της Αντιπολίτευσης απείχε. Το κόμμα του, το Κίνημα για την Πέμπτη Δημοκρατία κερδίζει τις 120 από τις 131 έδρες και περνούν μια σειρά σοσιαλιστικού αρώματος συνταγματικών μεταρρυθμίσεων.
Τον Απρίλιο του 2002, μετά από μια διαδήλωση της αντιπολίτευσης στη διάρκεια της οποίας ξέσπασαν ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ διαδηλωτών και υποστηρικτών του με αποτέλεσμα το θάνατο 20 ατόμων, ο αρχηγός του Στρατού ανακοίνωσε την παραίτηση του Τσάβες και παραιτήθηκε κι αυτός. Πρόεδρος της Δημοκρατίας αυτοανακηρύχθηκε ο Πρόεδρος του Συνδέσμου Βιομηχάνων με την υποστήριξη τω ν κομμάτων της αντιπολίτευσης. Καμιά χώρα στον κόσμο δεν αναγνωρίζει το νέο «Πρόεδρο» πλην των ΗΠΑ. Οι υποστηρικτές του Τσάβες αντιδρούν με μαζικές διαδηλώσεις και, δυο μέρες μετά, πιστές σε αυτόν στρατιωτικές δυνάμεις απελευθερώνουν τον κρατούμενο σε στρατιωτική μονάδα Πρόεδρο και τον επαναφέρουν στην εξουσία.
Το Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς το προσωπικό της εταιρείας πετρελαίων της χώρας κατεβαίνει σε διαρκείας τριών μηνών απεργία κατά της κρατικοποίησης της εταιρείας. Όταν όμως η αντιπολίτευση συλλέγει υπογραφές και πετυχαίνει τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος με το αίτημα της αποπομπής του, το 2003, το 59,4% των ψηφοφόρων απορρίπτουν το αίτημα της αντιπολίτευσης. Το 2006 επανεκλέγεται Πρόεδρος με ποσοστό 63% και το 2012 εκλέγεται για τρίτη φορά με ποσοστό 54%. Από το 2010 το κόμμα του, που έχει μετονομαστεί σε Ενιαίο Σοσιαλιστικό Κόμμα της Βενεζουέλας, έχει χάσει την απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή.
Η κοινωνική πολιτική του Τσάβες έχει σημειώσει κάποιες αδιαμφισβήτητες επιτυχίες. Χρησιμοποιώντας τα έσοδα από το πετρέλαιο πέτυχε να εξαλείψει τη φτώχεια, να μειώσει τουλάχιστον στο μισό την παιδική θνησιμότητα, να μειώσει δραστικά τον αναλφαβητισμό. Εισάγοντας μαζικά Κουβανούς γιατρούς κατόρθωσε να προσφέρει αξιοπρεπείς υπηρεσίες υγείας στο σύνολο του πληθυσμού.
Απέτυχε όμως να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της εγκληματικότητας, που είναι ανοιχτή πληγή για τη Βενεζουέλα.
Η οικονομική του πολιτική είχε δυο πυλώνες: την κρατικοποίηση των πλουτοπαραγωγικών πόρων (δηλαδή της εταιρείας πετρελαίων) και την ενθάρρυνση της δημιουργίας αγροτικών και βιοτεχνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων για την ενίσχυση του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα της οικονομίας.
Η κρατικοποίηση της εταιρείας πετρελαίων του επέτρεψε να ασκήσει την κοινωνική του πολιτική. Όμως τα αποτελέσματα είναι αρνητικά έως και καταστροφικά στο σκέλος των συνεταιριστικών επιχειρήσεων. Δεν υπήρξε στρατηγικός σχεδιασμός, δεν τους παρασχέθηκε τεχνογνωσία, δεν υπήρξε παρακολούθηση της διαχείρισής τους, με αποτέλεσμα στη συντριπτική πλειοψηφία των συνεταιρισμών να έχουν δαπανηθεί τρελά ποσά με μοναδικό αντίκρυσμα τις προσωπικές περιουσίες τοπικών στελεχών του Ενιαίου Σοσιαλιστικού Κόμματος.
Δεκαπέντε χρόνια μετά η Βενεζουέλα εξακολουθεί να εισάγει το 80% των τροφίμων και σχεδόν το σύνολο των βιομηχανικών προϊόντων της, οι φτωχοί ζουν αξιοπρεπώς μεν αλλά χάρη στα κυβερνητικά επιδόματα και όχι χάρη στη δημιουργία παραγωγικών θέσεων εργασίας, ο δε ιδιωτικός τομέας ασχολείται αποκλειστικά με την παροχή εισαγομένων ειδών και υπηρεσιών. Επιπλέον η χώρα υποφέρει από υψηλό πληθωρισμό, τον υψηλότερο της Λατινικής Αμερικής.
Η σχέση του με τις δημοκρατικές ελευθερίες υπήρξε αμφιλεγόμενη. Από τη στιγμή που αποφάσισε να συμπεριφερθεί ως πολιτικός και όχι ως πραξικοπηματίας, έχει σεβαστεί πάντα την ετυμηγορία της κάλπης. Το κόμμα του, αν και πρώτη πολιτική δύναμη είναι μειοψηφία στη Βουλή, στις δυο σημαντικότερες επαρχίες και στο Καράκας εξελέγησαν πριν δυο χρόνια κυβερνήτες της Αντιπολίτευσης, σεβάστηκε το αρνητικό γι αυτόν δημοψήφισμα του 2007.
Όμως έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι του, χωρίς επιτυχία, για να ελέγξει τα ΜΜΕ και τη δικαστική εξουσία.
Στο εσωτερικό του κόμματός του δεν ανέχονταν την παραμικρή αντίρρηση, με αποτέλεσμα σύντομα να αποξενωθεί από τους ανθρώπους που είχαν το θάρρος της γνώμης τους και να περιβάλλεται από αυλοκόλακες. Πελατειακές σχέσεις χαρακτηρίζουν μεγάλο αριθμό από υψηλόβαθμα στελέχη του Ενιαίου Σοσιαλιστικού κόμματος, η επίσημη ιδεολογία του οποίου είναι ένα μείγμα, σοσιαλιστικών απόψεων και καθολικισμού.
Σε περιφερειακό επίπεδο ο ρόλος του υπήρξε σημαντικότατος. Στήριξε ανοιχτά τους Αριστερούς - σοσιαλδημοκράτες θα ήταν το σωστότερο να τους χαρακτηρίσουμε με βάση τα πολιτικά τους προγράμματα, αλλά οι ίδιοι δεν αυτοπροσδιορίζονται έτσι - προέδρους της Βολιβίας και του Ισημερινού, συνεργάστηκε στενά με τους Προέδρους της Βραζιλίας Λούλα και της Αργεντινής Κίρχνερ, και το 2009, από τη συνεργασία της Βενεζουέλας, με τη Βραζιλία, την Αργεντινή και τη Βολιβία γεννήθηκε η Banco del Sur, με έδρα το Καράκας και σκοπό την παροχή αναπτυξιακών δανείων σε χώρες της Λατινικής Αμερικής.
Οι εξωαμερικανικές συμμαχίες του μακαρίτη δεν ήταν και ό,τι το καλύτερο. Από την κινεζική ηγεσία και τον Ιρανό Πρόεδρο Μαχμούντ Αχμαντινεζάντ, μέχρι τον Λουκασένκο της Λευκορωσίας, το Μουαμάρ Γκαντάφι και το Μπασάρ αλ Άσαντ, συνεργάστηκε στενά με όλους τους αντιδυτικούς δικτάτορες του πλανήτη. Βεβαίως, με εξαίρεση το Λουκασένκο και τον Αχμαντινετζάντ, καλή παρέα με τους παραπάνω κυρίους έχουν κάνει και όλοι οι «αξιοπρεπείς», δυτικοί ηγέτες, αυτό όμως είναι άλλου παππά βαγγέλιο.
Αυτή την κάθε άλλο παρά ευκαταφρόνητη κληρονομιά καλούνται οι επίγονοι του Ούγκο Τσάβες να διαχειριστούν. Το αν θα μπορέσουν να αναδείξουν μια ισχυρή διάδοχη κατάσταση ή αν θα διαλυθούν εις τα εξ ών συνετέθησαν θα φανεί στο πολύ προσεχές μέλλον.
Γιάννης Χρυσοβέργης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου