Σάββατο 19 Φεβρουαρίου 2011

Δείχνει αλλά δεν είναι - Δυνάμει και εν ενεργεία

Νιώθω άσχημα που δεν έγραψα κάτι για το μπλογκ, εδώ κι’ένα μήνα. Είναι που με απασχολούσαν διάφορα πράγματα, ένα από τα οποία αποτέλεσε και πηγή έμπνευσης για την παρούσα ανάρτηση.

Μετά από κόπους δυο χρόνων και παραπάνω καταφέραμε να ολοκληρώσουμε το βιβλίο σε ηλεκτρονική μορφή, με πολλές ωραίες έγχρωμες εικόνες. Υπογράψαμε και συμφωνητικό με τον εκδότη και εγώ νόμιζα πως η ταλαιπωρία μου τέλειωσε. Κακώς το νόμιζα: η περιπέτεια τώρα αρχίζει.
Ο γραφίστας μου είπε ότι πολλές από τις εικόνες που ετοιμάσαμε έχουν χαμηλή ανάλυση για εκτύπωση σε φιλμ και μαζική αναπαραγωγή σε έντυπη μορφή, έστω και αν αποτυπώνονται ευκρινώς στην οθόνη του υπολογιστή, ή ακόμα και στο Α4 χαρτί του εκτυπωτή μου. Θα χρειαστεί πολλή δουλειά για να ξεπεράσουμε τα τεχνικά προβλήματα. Αν θυμάμαι καλά, στην ένστασή μου ότι εμένα οι εικόνες μου φάνηκαν μια χαρά, μου επισήμανε ότι «η οθόνη δείχνει αυτό που φαίνεται να είναι αλλά δεν είναι».
Μεγάλη κουβέντα αυτή, που αποτελεί έμπνευση για προβληματισμό. Δε συμφωνώ με τη διατύπωση, αλλά νομίζω ότι το ηλεκτρονικό αρχείο, που είναι αποθηκευμένο σε κάποια μονάδα μνήμης με τη μορφή μαγνητικών, ηλεκτρικών ή οπτικών (ηλεκτρομαγνητικών) σημάτων, είναι μια πραγματικότητα, διαφορετικής ποιότητας από αυτήν που θα εμφανιστεί τυπωμένη. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως το «εν δυνάμει» του Αριστοτέλη. Εν δυνάμει πραγματικότητα νομίζω πως συνιστούν και οι σκέψεις μας, ή και τα όνειρά μας, που δεν είναι τόσο άυλα όσο συχνά πιστεύουμε. Στο κάτω κάτω και ο ανθρώπινος εγκέφαλος λειτουργεί με ηλεκτρικά σήματα, απ’όσο γνωρίζουμε, και ως εκ τούτου το βρίσκω λογικό να θεωρήσω ότι το πνεύμα έχει μια υλική υπόσταση.
Η οθόνη του υπολογιστή, όπως και το τυπωμένο βιβλίο, είναι υλικοί φορείς, μέσω των οποίων αποτυπώνεται η εν δυνάμει πραγματικότητα του αρχείου. Οι φορείς αυτοί είναι ύλη άλλης τάξης από αυτήν του ανθρώπινου νου ή του αποθηκευτικού μέσου. Και η εν δυνάμει πραγματικότητα, καθώς αποτυπώνεται σε κάποιον υλικό φορέα-μέσο, παίρνει σχήμα και μορφή και γίνεται πραγματικότητα «εν ενεργεία». Η μορφή που θα πάρει το εν ενεργεία είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης μεταξύ του εν δυνάμει και του υλικού μέσου αποτύπωσης.
Στη δική μας περίπτωση, κατάλαβα πως «θέλει δουλειά πολλή» για να περάσουμε από το εν δυνάμει σε ένα «εν ενεργεία» που να μας ικανοποιεί. Και μια τελευταία σκέψη: η οθόνη του υπολογιστή είναι ένα πολύ καλό μέσο οπτικοποίησης της πληροφορίας. Το έντυπο μέσο έχει σαφώς λιγότερες δυνατότητες σε αυτό το επίπεδο. Και ο επίδοξος συγγραφέας θα πρέπει να απευθυνθεί περισσότερο στην αναλυτική σκέψη του αναγνώστη, μέσω της γλώσσας, και λιγότερο στις αισθήσεις του, μέσω της εικόνας. Αξίζει τον κόπο να προσπαθήσει κανείς σε αυτήν την κατεύθυνση, μήπως και διασωθεί ο αναγνώστης και η ικανότητά του να σκεφτεί.

Γιώργος Αιμ. Σκιάνης

2 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Ολίγον άσχετο, σε κάποια ταινία ο Τισιάνο δούλευε με το συνεργείο του την εικονογράφηση ενός ναού. Όταν τελείωσε, το κοίταξε και είπε:
"Τι αξία έχει να προσπαθείς να αποτυπώσεις αυτό που έχεις ονειρευτεί;"
Υπονοώντας ότι το αποτέλεσμα ήταν σαφώς κατώτερο από αυτό που είχε πλάσει ο καλλιτέχνης μέσα του.
Όμως έτσι συμβαίνει συνήθως. Ακόμα κι αυτά που προσπαθούμε να αποτυπώσουμε με το λόγο, τις σκέψεις μας δηλαδή, τις περισσότερες φορές - ίσως πάντοτε -είναι ως αποτέλεσμα κατώτερο της σκέψης καθαυτής, έτσι όπως "φυτρώνει" στον εγκέφαλό μας...
όσο για την τελευταία επισήμανσή σου, καλό θα ήταν να εντρυφήσουμε λιγάκι στο διαχωρισμό των μέσων επικοινωνίας ως "ψυχρών" και "θερμών". Και την διαχρονική αξία του λόγου - συνήθως γραπτού - ως μέσου...

Κ.Λ.

Άτακτος Λόγος είπε...

Το κείμενό σου Γιώργο, και ειδικά η τελευταία φράση, μου έδωσαν λαβή για κάποιες σκέψεις.
Ο νους μου πέταξε στο Μεσαίωνα, μια περίοδο που τη διδαχτήκαμε από τα σχολικά εγχειρίδια της Ιστορίας ως περίοδο πνευματικού ζόφου.
Και πράγματι, σε σύγκριση με το πλήθος των αναζητήσεων που έτερπαν τον αθρώπινο νου για μια περίοδο οκτώ περίπου αιώνων - από την κλασσική αρχαιότηταμέχρι τους πρώτους Χριστιανικούς αιώνες - ο μεσαίωνας είναι περίοδος πνευματικού ζόφου.
Αυτή όμως είναι η μια όψη του νομίσματος. Η άλλη όψη είναι ότι ο Μεσαίωνας υπήρξε εξαιρετικά παραγωγικός σε τεχνικές και τεχνολογικές καινοτομίες, που αποτέλεσαν τα θεμέλια του βιομηχανικού πολιτισμού. Και παρείχαν την υλική βάση για τις πνευματικές αναζητήσεις που αρχίζουν με την Αναγέννηση, ενηλικιώνονται με το Διαφωτισμό και φθάνουν στο απόγειό τους στην έβδομη δεκαετία του 20ου αιώνα. Σε όλη αυτή τη διαδρομή καθοριστικό ρόλο έπαιξε η εφεύρεση της τυπογραφίας. Που κατέστησε την αναλυτική σκέψη προσιτή σε κάθε νου.
Η εφεύρεση της τηλεόρασης, αλλά κυρίως, των υπολογιστών, κατέστησαν την εικόνα απείρως πιο προσιτή στον άνθρωπο. Δε χρειάζεται πια ακούγοντας να φανταστούμε γιατί βλέπουμε. Και όταν βλέπουμε, απσχολούμε λιγότερο το μυαλό μας με «γιατί». Δεν υπάρχει λόγος να εξηγήσουμε αυτό που φανταζόμαστε, γιατί το βλέπουμε.
Κι έτσι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια άτυπη επιστροφή του δόγματος «πίστευε και μη ερεύνα». Που γίνεται ακόμα πιο επικίνδυνη από την έκρηξη της μεταφοράς της πληροφορίας χάρη στο διαδίκτυο. όταν οι άνθρωπποι δεν κρίνουν, γίνονται άβουλοι καταναλωτές πληροφοριών που δεν είναι σε θέση να τις συνδέσουν.
Επιπροσθέτως, στη βιομηχανική εποχή ήταν απαραίτητη η κινητοποίηση των νοητικών ικανοτήτων και του τελευταίου ανειδίκευτου εργάτη. Οι μεγάλες γραμμές παρταγωγής στις οποίες ο κάθε εργάτης καλούνταν να κάνει χιλιάδες φορές, στη διάρκεια της βάρδιας του, την ίδια τυποποιημένη κίνηση και τις οποίες τόσο απολαυστικά γελοιοποίησε ο Τσάρλι Τσάπλιν στους Μοντέρνους Καιρούς, υπήρξαν εξαιρετικά βραχύβιες. Τις αντικατέστησαν, αμέσως μετά το β' Παγκόσμιο Πόλεμο,άλλες αντιλήψεις παραγωγικής διαδικασίας, που βασίζονταν στις συνέργειες του ανθρώπινου δυναμικού.
Στη μεταβιομηχανική εποχή η ανθρώπινη συνέργεια - που εμπεριέχει και τη συνεύρεση των ανθρώπων σε ένα χώρο και τη μεταξύ τους ανταλλαγή γνώσης διαζώσης - αντικαταστάθηκε από τις τηλεδιασκέψεις, από τις οποίες όμως απουσιάζει η γλώσσα του σώματος κι έτσι χάνεται ένα σημαντικό κομμάτι ανταλλαγής γνώσεων και αλληλεπίδρασης των ανθρώπων.
Οι νέες τεχνολογίες απαιτούν την αξιοποίηση των νοητικών δυνατοτήτων όλο και λιγότερων ανθρώπων. Οι πολλοί πρέπει να εκτελούν χωρίς να σκέφτονται. Η σκέψη μετατρέπεται, όπως και στο Μεσαίωνα, σε προνόμοιο κάποιων λίγων και εκλεκτών. οι οποίοι, όπως και στο Μεσαίωνα, θα έχουν το δικαίωμα να ασκούν το πρνόμοιό τους αυτό μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Στο Μεσαίωνα τέτοιοι χώροι ήταν τα μοναστήρια. Όποιος ασκούσε τις νοητικές του ικανότητες δημοσία, καταδικάζονταν ως μάγος ή ως αιρετικός στην πυρά. Στη δική μας την εποχή θα καταδικάζεται ως τρομοκράτης. Μένει να βρεθούν οι χώροι, στους οποίους θα ασκείται, στο νέο Μεσαίωνα, το προνόμοιο της αναλυτικής σκέψης. Μέχρι να έρθει και πάλι η ώρα να λάβουνε τα όνειρα εκδίκηση.

Γιάννης Χρυσοβέργης