Πόππερ εναντίον Βιτγκενστάιν

Μέσα στο γενικό χαμό με τα μέτρα λιτότητας και τις απεργίες είπα κι’εγώ να αλλάξω θεματολογία. Και σήμερα έχω καιρό να γράψω κείμενο με την ησυχία μου, καθότι οι φοιτητές είναι φευγάτοι και έχω μείνει μόνος μου στο γραφείο.
Οκτώβριος 1946. Ο Καρλ Πόππερ, άρτι αφιχθείς στο Καίμπριτζ, και χωρίς ακόμα να έχει ιδιαίτερη φήμη, δίνει διάλεξη στην εταιρία ηθικής φιλοσοφίας. Έχοντας μόλις εκδώσει την «Ανοιχτή Κοινωνία», διατείνεται ότι η φιλοσοφία μπορεί και πρέπει να διερευνά ζητήματα ευρύτερου ενδιαφέροντος, όπως οι ηθικές αξίες, η ερμηνεία κοινωνικών φαινομένων και ιστορικών γεγονότων, και βέβαια να προβληματίζεται για την επιστημονική μέθοδο (το βιβλίο του για τη λογική της επιστημονικής μεθόδου δεν είχε ακόμα μεταφραστεί).
Μέσα στο ακροατήριο και ο «θεός» Βιτγκενστάιν, που βρίσκεται στον αντίποδα της ποππεριανής σκέψης και απολαμβάνει μεγάλου κύρους. Για τον Βιτγκενστάιν, που αρχικά ακολούθησε τη σκέψη του Ράσελ αλλά μετά διαφοροποιήθηκε, η φιλοσοφία μπορεί μόνο να ασχολείται με τις λέξεις και να προσδιορίζει με σαφήνεια τη σημασία τους (αυτή η στάση θα επηρεάσει αργότερα τους διάφορους Ντεριντάδες, τη σχολή της «αποδόμησης» κλπ).
Ο Βιτγκενστάιν δεν κρύβει τη διαφωνία του και τη δυσφορία του για τις θέσεις του Πόππερ και, μεσούσης της διάλεξης, κραδαίνει προκλητικά ένα ραβδί και διακόπτει τον Πόππερ. Εκεί πάνω στη λεκτική κόντρα, ο Βιτγκενστάιν ρωτάει σε εριστικό ύφος αν ο φιλόσοφος έχει να προτείνει κάποιον ηθικό κανόνα. Και ο Πόππερ ατάραχος: «να σεβόμαστε τον ομιλητή και να μην τον απειλούμε με μπαστούνια». Λένε πως ο Βιτγκενστάιν αποχώρησε στη συνέχεια, σφόδρα ενοχλημένος.
Και οι δυο τους ήταν αυστριακοί, εβραϊκής καταγωγής. Και οι δυο τους είχαν ένα κοινό παρελθόν ως «μαθητές» του Ράσελ (ο Βιτγκενστάιν άμεσα, λόγω προσωπικής γνωριμίας, και ο Πόππερ έμμεσα, μέσω της βιεννέζικης σχολής του λογικού θετικισμού). Ο Βιτγκενστάιν ήταν ένας εξαιρετικά δύσκολος χαρακτήρας, που δεν ήταν εύκολο να τον ανεχτούν ακόμα και οι φίλοι του. Μοναχικός και χωρίς οικογένεια (εξ άλλου ήταν ομοφυλόφιλος), εξαιρετικά στρυφνός στα γραπτά του και με μια νοοτροπία του στυλ «σε όποιον αρέσουμε και ας μας στοιχίσει αυτό σε φίλους και σε συμμαχίες». Στον αντίποδα ο Πόππερ: προσηνής, προσιτός τόσο ως σκέψη όσο και ως συμπεριφορά και παντρεμένος για όλη του τη ζωή με την ίδια σύζυγο. Ήταν όμως όσο άψογος όσο έδειχνε; Ως διανοητής είχε και αυτός τις απαιτήσεις του για αποδοχή και, χωρίς να είναι εριστικός, ασκούσε επίμονη κριτική σε όποιον δεν πήγαινε με τα νερά του, χωρίς να είναι διατεθιμένος να αποδεχτεί τη διαφορετική άποψη. Ήθελε σώνει και καλά να φτιάξει «σχολή» και για το σκοπό αυτό φρόντιζε τις συμμαχίες του και οργάνωνε προσεκτικά τις επιθέσεις του.
Η ιστορία, αν κρίνουμε εκ των υστέρων με βάση τις προτιμήσεις της φιλοσοφικής κοινότητας, φαίνεται να έβαλε τον Βιτγκενστάιν πολύ ψηλότερα από όσο τον Πόππερ. Να έπαιξε ρόλο η αντισυμβατική στάση ζωής του πρώτου; Μπορεί να είναι και αυτό, πιστεύω όμως ότι σημαντικότερο ρόλο έπαιξε ένας άλλος παράγοντας: ότι μετά τον Μαρξ, η κοινότητα των φιλοσόφων, αργά αλλά σταθερά, παραιτήθηκε από τις μεγάλες αφηγήσεις, την πολυμέρεια και την ενασχόληση με τις διαφορετικές όψεις του επιστητού, οι οποίες έγιναν πλέον αντικείμενα ενασχόλησης ξεχωριστών ειδικοτήτων. Και αυτό που έμεινε για τον φιλόσοφο ήταν το γραπτό κείμενο προς «αποδόμηση», πράγμα καθόλου ελκυστικό για «ερασιτέχνες» της φιλοσοφικής σκέψης σαν εμένα αλλά και για άλλους φαντάζομαι. Αυτό είναι που με κάνει να ψηφίζω Πόππερ.

Γιώργος Αιμ. Σκιάνης