Από τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα,
όπου βρισκόταν υπό γερμανική, αυστριακή και ρωσική κατοχή, ως την ανεξαρτησία
της το 1918, η Πολωνία ήταν ένα από τα επίκεντρα του ριζοσπαστικού κινήματος
στην Ευρώπη. Το εθνικό ζήτημα της ανεξαρτησίας συνδεόταν με κοινωνικά
προτάγματα για σοσιαλισμό σε διάφορες εκδοχές, κρατικιστικές ή ελευθεριακές. Κάπου
τότε, γύρω στο 1880, ο Waclaw Swiecicki, πολιτικός κρτούμενος στην υπό ρωσική κατοχή Πολωνία,
επένδυσε με στίχους έναν παραδοσιακό σκοπό ανώνυμου δημιουργού. Το τραγούδι
έμεινε στην ιστορία ως Warszawianka (la Varsovienne για τους γαλλοτραφείς) και
ακούγεται, στα πολωνικά, αμέσως παρακάτω.
Η Warszawianka τραγουδήθηκε κατά κόρον μετά την
πρωτομαγιά του 1905, όταν σκοτώθηκαν δεκάδες διαδηλωτές στη Βαρσοβία από τις
δυνάμεις καταστολής. Το τραγούδι αυτό, εκείνη την εποχή, πέρασε και στο ρωσικό
αριστερό κίνημα, με στίχους του Gleb Krzhizhanovsky, που υπήρξε στενός συνεργάτης του Λένιν και, μετά την
επανάσταση του 1917, ανέλαβε κυβερνητικά αξιώματα στη σοβιετική πλέον Ρωσία. Ο
σκοπός, όπως αυτός τραγουδιέται από τη χορωδία του κόκκινου στρατού, διαφέρει
από τον αρχικό ως προς το ρυθμό, όπως μπορεί κανείς να ακούσει αμέσως παρακάτω.
Και
από τη μεγάλη σοβιετική πατρίδα, που μέσα σε μια δεκαετία εκφυλίστηκε σε ένα
ολοκληρωτικό καθεστώς υπό την ηγεσία του Ιωσήφ Βησαριόνοβιτς Τζουγκασβίλι, αλλά
που ωστόσο εξακολούθησε να εμπνέει τόσους και τόσους αριστερούς ανά την υφήλιο,
φτάνουμε στη Βαρκελώνη του καλοκαιριού του 1936. Ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος
έχει μόλις ξεκινήσει και οι αναρχικοί της CNT αναλαμβάνουν να υπερασπιστούν την πόλη από τους φασίστες του Φράνκο.
Τότε είναι που γράφονται οι στίχοι του τραγουδιού «a las barricadas», από τον Valeriano Orobón Fernández, που λίγους μήνες μετά θα σκοτωνόταν στη μάχη της
Μαδρίτης. Να το ακούσουμε κι’αυτό.
Ωστόσο
η περιπλάνηση δε σταματάει εδώ. Δεκαετία του’40 και η Ελλάδα έχει μπει για τα
καλά στη δίνη του παγκόσμιου πολέμου και, αμέσως μετά, της εμφυλιοπολεμικής σύρραξης.
Η Warszawianka
τραγουδιέται για μια ακόμη φορά από τους αντάρτες του ΕΛΑΣ και στη συνέχεια από
τον ΔΣΕ. Δεν ξέρω ποιός έγραψε τους στίχους. Ο σκοπός είναι αυτός της ρωσικης
εκδοχής. Όποιος αντέχει να ακούσει το τραγούδι για τέταρτη φορά, και να καμαρώσει
και την προσωπογραφία του Νικόλα μας, μπορεί να ανατρέξει στον παρακάτω
σύνδεσμο:
Οι Μαρξ και Ένγκελς, στο κομμουνιστικό μανιφέστο,
αναφέρθηκαν στο «φάντασμα του κομμουνισμού» που «πλανιέται στην Ευρώπη». Μαζί
με την κομμουνιστική ουτοπία, στις διάφορες εκδοχές της, πλανήθηκε κατά το
πρώτο μισό του 20ου αιώνα και η Warszawianka, αποκτώντας έτσι ένα βαρύ
ιστορικό και συναισθηματικό φορτίο. Στα χρόνια που ακολούθησαν, ο σκοπός αυτού
του τραγουδιού δεν ξεχάστηκε, όμως η παρουσία του στα κινηματικά τεκταινόμενα
έχω την αίσθηση ότι ξεθώριασε. Σε αυτό ίσως να συνέβαλε και το ότι υιοθετήθηκε
ως εμβατήριο από το στρατό της Ανατολικής Γερμανίας, αλλά και από τα άλλα
ολοκληρωτικά καθεστώτα της Ανατολικής Ευρώπης, οπότε για πολλούς αριστερούς
έχανε σταδιακά τη σημασία του. Εγώ θυμάμαι ότι το άκουσα για πρώτη φορά το
μακρινό 1977, με γαλλικούς στίχους, σε ένα δίσκο τραγουδιών διαμαρτυρίας που
είχα αγοράσει. Θα το ξανάκουγα για άλλη μια φορά το 1995, στην πρεμιέρα της
ταινίας «Γη και Ελευθερία» στη Μαδρίτη, σε έναν κατάμεστο κινηματογράφο όπου
μπορούσα να διακρίνω μια βουβή συναισθηματική φόρτιση στους θεατές.
Και κάτι ακόμα άξιο αναφοράς: Εδώ
και δεκαετίες, η Warszawianka
είναι ο ύμνος μιας ταξιαρχίας αλεξιπτωτιστών του γαλλικού στρατού. Παράδοξο
φαίνεται, αλλά μπορεί ίσως να εξηγηθεί από το ότι στη διάρκεια του Β’
παγκοσμίου πολέμου, η ταξιαρχία αυτή, έχοντας προσχωρήσει στην «Ελεύθερη
Γαλλία» του Ντε Γκωλ, βρέθηκε να πολεμάει μαζί με Ισπανούς, πρώην μαχητές του
Δημοκρατικού Στρατού, που αυτοεξορίστηκαν μετά την επικράτηση του Φράνκο. Ακόμα
και αν η ιδεολογία διαφέρει, το τραγούδι μπορεί να διαδοθεί μέσω ανθρώπων που
συνυπάρχουν, συνδιαλέγονται και ανταλλάσσουν εμπειρίες και νοοτροπίες. Ιδίως αν αυτό εκφράζει τις πανανθρώπινες αξίες της ελευθερίας και της συλλογικότητας.
Γιώργος Αιμ. Σκιάνης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου