Το πνεύμα της Κυψέλης

Χτες το βράδυ είδα μια ισπανική ταινία παραγωγής 1973, με θέμα το πώς αντιμετωπίζει ένα μικρό παιδί τις συνέπειες μιας βαθιάς κοινωνικής κρίσης, που σημαδεύει το περιβάλλον του και την καθημερινότητά του. Η ιστορία τοποθετείται γύρω στο 1940, αμέσως μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου και την εδραίωση της δικτατορίας του Φράνκο. Το 1973, που γυρίζεται η ταινία, είναι σαφείς οι ρωγμές στο καθεστώς, που έχει πια μια ζωή 35 χρόνων, όμως η λογοκρισία και η καταπίεση είναι πάντα παρούσες και ο λόγος του δημιουργού είναι πλάγιος και αλληγορικός. Όσοι έχουν δει ταινίες του Σάουρα εκείνης της περιόδου, μπορούν να καταλάβουν τί εννοώ, αλλά και όποιοι θυμούνται ορισμένες ταινίες και θεατρικές παραστάσεις της περιόδου της δικής μας δικτατορίας, πάλι μέσα είναι.
Ας μιλήσω λίγο σύντομα για την υπόθεση. Σε ένα χωριό που υποφέρει από τις συνέπειες του πολέμου, και σε ένα τοπίο με μουντά χειμωνιάτικα χρώματα, ένας περιπλανώμενος κινηματογραφιστής προβάλλει την ταινία "Φρανκενστάιν". Το μικρό κοριτσάκι που παρακολουθεί την ταινία σχηματίζει την ιδέα ότι υπάρχει Φρανκενστάιν στο χωριό της, στην εκδοχή ενός περιπλανώμενου πνεύματος που μπορεί κανείς να το προσεγγίσει αν έχει καλές προθέσεις. Και το παιδικό μυαλό, τελικά δεν πέφτει έξω. Ο Φρανκενστάιν του χωριού είναι ένας κυνηγημένος στρατιώτης από τους Δημοκρατικούς, που δεν έχει πού την κεφαλήν κλίναι και που κάποια στιγμή συναντιέται με τη μικρή, η οποία τον βοηθάει με τον τρόπο της να συνέλθει κάπως. Προσωρινά βέβαια, γιατί τελικά ο κυνηγημένος θερίζεται από τα αυτόματα (η ταινία δείχνει μόνο εκπυρσοκροτήσεις όπλων, αλλά ο οποιοσδήποτε μπορεί να καταλάβει περί τίνος πρόκειται).
Μέσα από την επαφή του με τον "Φρανκενστάιν", το κοριτσάκι αρχίζει εν μέρει να καταλαβαίνει και εν μέρει να διαισθάνεται την καταχνιά που βαραίνει το χωριό και έναν ολόκληρο λαό που του έλαχε να ζήσει 40 χρόνια στο "γύψο". Και, στις τελευταίες σκηνές, η μικρή κλείνει τα μάτια συνειδητά και προσπαθεί α φτιάξει έναν δικό της κόσμο. Στο σημείο αυτό ο δημιουργός της ταινίας (Βικτόρ Ερίθε) σαν να μας προτρέπει να διατηρήσουμε τον δικό μας δημιουργικό και υγιή εσωτερικό κόσμο, ακόμα και αν ζούμε σε ένα μίζερο και εχθρικό περιβάλλον. Και σαν να μας λέει ακόμα ότι ο κινηματογράφος και η μυθοπλασία μπορούν να μας δώσουν ερεθίσματα για μια δική μας αυτοκαθοριζόμενη στάση ζωής. Μήνυμα διαχρονικό και πάντα επίκαιρο...
Την ταινία την είδα στη Ριβιέρα. "Το Πνεύμα της Κυψέλης" είναι ο τίτλος της. Όποιος είναι ακόμα Αθήνα ας κάνει τον κόπο να τη δει.

Γιώργος Αιμ. Σκιάνης