ΠΕΡΙ «ΠΑΛΙΓΓΕΝΕΣΙΑΣ» ΛΟΓΟΣ ΑΙΡΕΤΙΚΟΣ

Όλες και όλοι μεγαλώσαμε διαβάζοντας στα σχολικά εγχειρίδια της Ιστορίας για το κρυφό σχολειό, την κήρυξη της επανάστασης από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό στις 25 Μαρτίου 1821, τα παιδομαζώματα, τους βίαιους εξισλαμισμούς, τα 400 χρόνια τουρκικής σκλαβιάς κι ένα σωρό παρεμφερή παραμύθια, όπως έχει αποδείξει η ιστορική έρευνα των τελευταίων 50 χρόνων.

Εντούτοις τα παραμύθια αυτά παραμένουν αμετακίνητα από τα σχολικά εγχειρίδια κι όποιος τολμήσει να τα αμφισβητήσει δημόσια βρίσκεται αντιμέτωπος με την κατηγορία της «εθνικής προδοσίας».

ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΗΡΥΞΕ ΣΤΙΣ 25 ΜΑΡΤΙΟΥ 1821 ΣΤΗ ΜΟΝΗ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΛΑΥΡΑΣ Ο ΠΑΛΑΙΩΝ ΠΑΤΡΩΝ ΓΕΡΜΑΝΟΣ.

Πρόκειται για το πιο ακραίο ψεύδος σχετικά με την επανάσταση του 1821. Η εξέγερση είχε ξεσπάσει μέρες πριν, η Καλαμάτα ήταν ήδη τρεις μέρες νωρίτερα στα χέρια των εξεγερμένων, στις 25 Μαρτίου ο Παλαιών Πατρών Γερμανός βρίσκονταν στο Αίγιο κι όχι στην Αγία Λαύρα κι ακόμα είναι αμφίβολο -δεν τεκμαίρεται από καμία ιστορική πηγή της εποχής- το αν έστω έγινε εκείνη την ημέρα κάποια μάζωξη προκρίτων και οπλαρχηγών στο εν λόγω μοναστήρι. 

Η 25η Μαρτίου κηρύχθηκε ως ημέρα έναρξης της επανάστασης με βασιλικό διάταγμα του 1838, με δηλωμένο σκοπό να συμπέσει με τη θρησκευτική γιορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. 

Με το διάταγμα αυτό και την προσθήκη ενός μύθου που έδινε πρωταγωνιστικό ρόλο σ' έναν ανώτερο κληρικό με μικρή, αν όχι μηδενική, συμμετοχή στην επανάσταση το νεοσύστατο ελληνικό Κράτος επιδίωξε να προσδώσει αίγλη στην Ορθόδοξη Εκκλησία που με διάταγμα της Αντιβασιλείας είχε αποσχισθεί από το Οικουμενικό Πατριαρχείο πέντε χρόνια νωρίτερα.

Επίσης, ο μύθος αυτός έρχονταν να καλύψει την απουσία κάποιου πραγματικού γεγονότος -μια διακήρυξη ανεξαρτησίας εν προκειμένω- με ισχυρό συμβολισμό. Ένα τέτοιο πραγματικό γεγονός συνέβη εννέα ολόκληρους μήνες μετά κι ενώ η εξέγερση των Χριστιανών είχε εξαπλωθεί στην Πελοπόννησο και στη Στερεά Ελλάδα, με τη διακήρυξη της Εθνοσυνέλευσης της Επιδαύρου.

ΤΑ 400 ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥΡΚΙΚΗΣ ΣΚΛΑΒΙΑΣ

Όσο βέβαιο είναι πως από τις αρχές του 18ου αιώνα και μετά η οθωμανική κυριαρχία είχε γίνει αφόρητη για τους χριστιανικούς πληθυσμούς των Βαλκανίων, άλλο τόσο βέβαιο είναι ότι στην αρχή τα πράγματα δεν ήταν έτσι.

Όταν οι Οθωμανοί κατέλαβαν με συνοπτικές διαδικασίες τη Βαλκανική χερσόνησο στο τελευταίο τέταρτο του 14ου και στο πρώτο μισό του 15ου αιώνα, οι χωρικοί ήταν υποχρεωμένοι να εργάζονται στα κτήματα του χριστιανού πρίγκηπα αμισθί δυο ημέρες την εβδομάδα. Ο Οθωμανός σπαχής που τον αντικατέστησε απαιτούσε αντίστοιχη εργασία μόνο τέσσερις ημέρες το χρόνο. Το γεγονός αυτό καθιστούσε ακόμα και την κατά 30% αυξημένη φορολογία των Χριστιανών και των Εβραίων έναντι αυτής των Μουσουλμάνων πολύ λιγότερο επαχθή από την πρότερη κατάσταση. 

Κι αυτό συνεχίστηκε μέχρι τα μισά του 17ου αιώνα. Από το σημείο εκείνο και μετά αρχίζει μια διαδικασία ολοένα δυσμενέστερης φορολογικής μεταχείρισης των Χριστιανών έναντι των Μουσουλμάνων που στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα έχει γίνει αφόρητη.

Δεν είναι άλλωστε τυχαίο το ότι οι πρώτες εξεγέρσεις κατά της οθωμανικής εξουσίας, στα τέλη του 16ου αιώνα γίνονται από Μουσουλμάνους της Μικράς Ασίας, ενώ η πρώτη εξέγερση Χριστιανών, αυτή του Διονυσίου του Σκυλόσοφου 1608-1612 στην Ήπειρο και Θεσσαλία που χρηματοδοτήθηκε από τους Ενετούς, βρήκε ελάχιστη απήχηση στον τοπικό χριστιανικό πληθυσμό.

Ούτε και είναι τυχαίο το ότι οι χριστιανοί της Πελοποννήσου το 1715, μετά από 30 χρόνια Ενετοκρατίας υποδέχθηκαν ως ελευθερωτή τον οθωμανικό στρατό (ενδεικτικό της απελπισίας στην οποία είχε ωθήσει τον τοπικό πληθυσμό η ενετική διακυβέρνηση).

ΤΟ ΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

Τον μύθο αυτό έχει καταρρίψει με εμπεριστατωμένες δημοσιεύσεις η κορυφαία Τουρκολόγος και καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Ελισάβετ Ζαχαριάδου (1931-2018). Τόσο στην Οθωμανική αυτοκρατορία, όσο και στη Δύση μέχρι το 19ο αιώνα, η εκπαίδευση των νέων ήταν αυστηρά ιδιωτική υπόθεση και προνόμιο των πολύ πλούσιων.

Αυτό που διαφοροποιεί τη Δύση από την Οθωμανική αυτοκρατορία είναι ότι ενώ στη Δύση τα καθολικά πανεπιστήμια δίδασκαν όλες τις επιστήμες της εποχής, η Μεγάλη του Γένους Σχολή παρέμεινε περιορισμένη στην εκπαίδευση υψηλόβαθμων ορθόδοξων κληρικών ως αποτέλεσμα της στενομυαλιάς του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Ανάλογου θρησκευτικού περιεχομένου ήταν και οι μουσουλμανικοί μεντρεσέδες.

Όταν δε στο 19ο αιώνα, ακολουθώντας το αντίστοιχο ρεύμα στη Δύση, αρχίζουν να ιδρύονται χριστιανικά σχολεία στην οθωμανική επικράτεια, από πουθενά δεν προκύπτει ενεργός αντίδραση στην ίδρυσή τους των οθωμανικών αρχών.

ΤΟ ΠΑΙΔΟΜΑΖΩΜΑ

Το επίλεκτο στρατιωτικό σώμα των γενιτσάρων συγκροτούνταν από αιχμαλώτους που είχαν αλλαξοπιστήσει και, στον 15ο και 16ο αιώνα, από νεαρά αγόρια 5-8 ετών χριστιανικών οικογενειών. Από το 17ο αιώνα και μέχρι τη διάλυση του σώματος από το σουλτάνο Μαχμούτ Β' το 1826 εισέρχονταν στο σώμα και μουσουλμάνοι, στην αρχή με δωροδοκίες, και από κάποια στιγμή και μετά η εισδοχή  σε αυτό έγινε κληρονομικό δικαίωμα, πράγμα που οδήγησε στην παύση της στρατολόγησης αγοριών χριστιανικών οικογενειών (πλην περιπτώσεων αιχμαλώτων που είχαν αλλαξοπιστήσει). 

Ο λόγος ήταν ότι τα μέλη του σώματος των γενιτσάρων είχαν το προνόμιο της αποκλειστικής άσκησης σειράς επικερδών επαγγελμάτων τεχνιτών στην Κωνσταντινούπολη και προνομιακή, σε σχέση με τους άλλους τεχνίτες, φορολογική μεταχείριση.

Στη διάρκεια των δυο αυτών αιώνων η επιλογή των αγοριών που θα στρατολογούνταν, κάθε πέντε χρόνια στο σώμα των γενιτσάρων γίνονταν με ευθύνη των χριστιανών προκρίτων, οι οποίοι επέλεγαν κυρίως παιδιά φτωχών οικογενειών. 

Ήταν λοιπόν συχνές οι περιπτώσεις που η προσφορά ήταν μεγαλύτερη από τη ζήτηση -η οικογένεια γλύτωνε ένα μερίδιο κεφαλικού φόρου και το παιδί είχε ένα εξασφαλισμένο επαγγελματικό μέλλον- σαφώς όμως είχαν υπάρξει και περιπτώσεις βίαιης απόσπασης παιδιών από τις οικογένειές τους όταν η εθελούσια προσφορά δεν κάλυπτε τη ζήτηση της υψηλής Πύλης.

ΟΙ ΒΙΑΙΟΙ ΕΞΙΣΛΑΜΙΣΜΟΙ

Πρόκειται για έναν ακόμα ανυπόστατο μύθο. Εξισλαμισμοί χριστιανών υπήρξαν σε όλη τη διάρκεια της ύπαρξης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και σε αρκετές περιπτώσεις -Κρήτη και Κύπρος μετά την κατάληψή τους από τους Οθωμανούς- πήραν μαζικό χαρακτήρα.

Σε όλες όμως τις περιπτώσεις επρόκειτο για ενέργειες με κίνητρο την ευνοϊκότερη φορολογική μεταχείριση που επιφύλασσε η αυτοκρατορία στους Μουσουλμάνους έναντι των Χριστιανών και γίνονταν μαζικότερες όσο, από το δεύτερο μισό του 17ου αιώνα και μετά, γίνονταν δυσμενέστερη η φορολογική μεταχείριση των Χριστιανών.

Η μόνη εποχή κατά την οποία υπήρξαν όντως, περιορισμένοι αριθμητικά και τοπικά, βίαιοι εξισλαμισμοί, ήταν στη διάρκεια της βασιλείας του Αμπντουλχαμίντ του 2ου, στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα.

Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ «ΒΑΡΒΑΡΟΥ» ΤΟΥΡΚΟΥ

Το ότι τα σχολικά εγχειρίδια της Ιστορίας έχουν τόση σχέση με την ιστορική επιστήμη όση κι η Κοζάνη με τη Λωζάνη δεν είναι δυστυχώς ελληνική πρωτοτυπία. Σε όλες τις χώρες του κόσμου ο ρόλος των σχολικών εγχειριδίων της Ιστορίας είναι να εμπεδώσουν οι μαθητές την εθνική μυθολογία του «προαιώνιου» έθνους και του «μοναδικού» πολιτισμού.

Σε αυτό το πλαίσιο είναι απολύτως κατανοητή η ύπαρξη των παραπάνω μύθων -και όχι μόνο- στα σχολικά εγχειρίδια του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα, καθώς ήταν απαραίτητο αφ' ενός να αιτιολογηθεί η απόσχιση των Χριστιανών του ελλαδικού χώρου από την Οθωμανική αυτοκρατορία, εφ' ετέρου να ενισχυθούν ιδεολογικά οι επεκτατικές βλέψεις του νεοσύστατου Κράτους κατά της Οθωμανικής αυτοκρατορίας (Μεγάλη Ιδέα).

Η συντήρηση των μύθων αυτών στα σχολικά εγχειρίδια από το 1930 και μετά, οπότε και ενταφιάστηκε επίσημα η Μεγάλη Ιδέα με το Ελληνοτουρκικό Σύμφωνο Φιλίας, θα ήταν εντελώς ακατανόητη αν δεν εντάσσονταν στην αναγκαιότητα της ελληνικής άρχουσας τάξης να δημιουργήσει κοινωνική συναίνεση για το παρανοϊκό -διότι δεν βασίζεται σε κάποιο ευνοϊκό γι' αυτήν συσχετισμό δυνάμεων- της εγχείρημα για αποκλεισμό της Τουρκίας από τον έλεγχο των πλουτοπαραγωγικών πόρων της Ανατολικής Μεσογείου. Αλλά για το θέμα αυτό έχουμε μιλήσει σε προηγούμενα σημειώματα για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις.

Γιάννης Χρυσοβέργης